ครูสุรพล โทณะวณิก เกิด ๗ พฤษภาคม ๒๔๗๔ นักแต่งเพลงไทย นักเขียน นักข่าว นักหนังสือพิมพ์ ได้รับการเชิดชูเกียรติเป็นศิลปินแห่งชาติ
สาขา: ศิลปะการแสดง (ดนตรีสากล)
สาขาย่อย: ดนตรีสากล ประจำปี พ.ศ. ๒๕๔๐
เป็นบุตรชายคนเดียว ของ ขุนประทนต์คดี และ นางน้อย โทณะวณิก ซึ่งเป็นภรรยาคนที่ 3 (มีพี่และน้องต่างมารดา อีกหลายคน เช่น อารี โทณะวณิก นักแสดง ดาราภาพยนตร์ และ อุไร โทณะวณิก นักเต้นรำที่มีชื่อเสียงของฟ้าเมืองไทย )
ครูสุรพล โทณะวณิก เกิดที่กรุงเทพมหานคร เมื่อบิดามารดาเสียชีวิตหมดตั้งแต่อายุเพียง 6 ปี จึงกลายเป็นเด็กเร่ร่อนอยู่แถวสะพานพระพุทธยอดฟ้า วัดประยูรวงศาวาส วัดอนงคาราม วัดพิชัยญาติ ฯลฯ เรื่อยมาจนอายุ 13 ปี
พ.ศ. 2487 กลับมาอาศัย สามเณรมงคล ที่วัดมหาพฤฒาราม และช่วยแม่ค้า ขายขนมและน้ำแข็งใสใส่น้ำหวาน ที่โรงเรียนสตรีในละแวกนั้น
ต่อมาได้ขอให้ พระครูคุณรสศิริขันธ์ เจ้าคณะจังหวัดสุรินทร์ ที่มาจำพรรษาอยู่ที่วัดมหาพฤฒาราม รับเป็นบุตรบุญธรรม และไปบวชเณรที่ วัดชุมพลสุทธาวาส แล้วเข้าเรียนต่อที่ โรงเรียนสุรินทร์ราษฎร์บำรุง ที่จังหวัดสุรินทร์ จนจบชั้น มัธยมปีที่ 3 แต่ชอบเที่ยวรำโทน จึงถูกทำโทษ เลยหนีกลับมาอยู่ที่นครราชสีมา และไปเล่นรำโทนกับคณะดาวน้อย แล้วจึงกลับมากรุงเทพฯอีกครั้งหนึ่ง โดยกลับมาอยู่กับ พระมหามงคล องค์เดิม ที่สนิทกันตั้งแต่ครั้งสมัยที่เป็นสามเณร ที่วัดมหาพฤฒาราม
ในปี พ.ศ. 2492 ครูสุรพล โทณะวณิก ทำงานที่โรงละครเวิ้งนครเกษม ได้รู้จักครูเพลง นักดนตรี และนักแสดงในวงการ ก่อนจะได้ไปช่วยงานกับ ครูสุวัฒน์ วรดิลก และครูศักดิ์เกษม หุตาคม (อิงอร) และได้ทำงานเขียนเรื่องสั้นให้กับหนังสือพิมพ์และนิตยสารหลายฉบับ เช่น เพลินจิต แสนสุข วันอาทิตย์ ชาวกรุง เป็นนักข่าวอาชญากรรม และบรรณาธิการหนังสือพิมพ์
เข้าสู่วงการประพันธ์เพลง ครูสุรพล โทณะวณิก หรือ ครูน้อย นักแต่งเพลงชื่อดัง ที่มีผลงานเพลงอมตะ ทั้งๆ ที่เล่นดนตรี และอ่านโน้ตไม่เป็น ด้วยการเรียนรู้รูปแบบวิธีการแต่งเพลงโดยสังเกตการแต่งจากครูเพลงที่แต่งประกอบละคร ณ โรงบะครเวิ้งนครเกษม อาทิ ครูนารถ ถาวรบุตร ครูจำปา เล้มสำราญ ครูมงคล อมาตยกุล ครูปราณี แสงเอก ครูชาลี อินทรวิจิตร เป็นต้น ต่อมาภายหลังมีโอกาสเพิ่มพูนประสบการณ์การอ่านเพิ่มมากขึ้นและทำงานเขียนหนังสืออยู่ช่วงหนึ่ง จนพบกับครูไศล ไกรเลิศ นักแต่งเพลงผู้มีชื่อเสียง จึงได้ติดตามศึกษาวิธีการแต่งเพลง
ครูสุรพล โทณะวณิก เริ่มแต่งเพลงครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. ๒๔๙๕ ให้กับครูไสล ไกรเลิศ ผลงานเพลงที่มีชื่อเสียงเช่น เพลง "ลาแล้วแก้วตา" และ "ในโลกแห่งความฝัน" ขับร้องโดย สุเทพ วงศ์กำแหง "ใครหนอ" และ "ฟ้ามิอาจกั้น" ขับร้องโดย สวลี ผกาพันธุ์ "ยามรัก" (ร่วมกับ เอื้อ สุนทรสนาน) และ "แม่เนื้ออุ่น" ขับร้องโดย หม่อมราชวงศ์ถนัดศรี สวัสดิวัตน์ "แตกดังโพละ" ขับร้องโดย มีศักดิ์ นาครัตน์
เพลงแรกที่ได้บันทึกเสียงชื่อ “ลาแล้วแก้วตา” ให้สุเทพ วงศ์กำแหง ร้องเมื่อปีพุทธศักราช ๒๔๙๖
เพลงลาแล้วแก้วตา
คำร้อง / ทำนอง สุรพล โทณะวณิก
พี่จากไปแล้ว แก้วตาพี่เอ๋ย
ทรามเชยอย่า หมองร้องไห้
ปรางทองจะนอง น้ำตาเศร้าไป
ดุจดังดวงใจ พี่ขาดรอน
นิ่งเถิดคนดี พี่จะกล่อมขวัญ
ซับรอยโศกศัลย์ ขวัญอ่อน
เอนกายหลับใน อ้อมแขนพี่นอน
ต่างฟูกแทนหมอน นอนนิทรา
ใจเดียวรักเดียว ไม่เหลียวแลอื่น
สองเรารักชื่น ช่างใครอิจฉา
รัก รัก รักอยู่คู่ดินฟ้า
จวบจนชีวา จะหาไม่
พี่จากไกลแล้ว แก้วตาพี่เอ๋ย
ทรามเชยอย่าหมอง ร้องไห้
พลอยพาพี่ตรม ระทมเศร้าใจ
อยู่ห่างสุดไกล ไม่ขอลืม ...........เป็น เพลงแรกในชีวิต ที่ สุเทพ วงศ์กำแหง ได้ร้องบันทึกแผ่นเสียง
จากนั้นได้ทุ่มเทพลังสร้างสรรค์ที่มีอยู่แต่งเพลงให้กับนักร้องต่างๆ จำนวนมาก อาทิ สุเทพ วงศ์กำแหง ชรินทร์ นัทนาคร สวลี ผกาพันธุ์ ธานินทร์ อินทรเทพ ทนงศักดิ์ ภักดีเทวา ฯลฯ โดยการสนับสนุนของ คุณโตสิต สีบุญเรือง ผู้ทำให้สุรพลเติบโต ผลงานเพลงของสุรพล โทณะวณิก เป็นผลงานเพลงที่มีปรัชญาชีวิตให้ความหวังกำลังใจ สะท้อนความอ่อนโยน ความรัก ความผูกพันธ์ของมนุษย์ เช่น เพลงใครหนอ อยากลืมกลับจำ ในโลกแห่งความฝัน ฯลฯ
ผลงานเพลงในยุคหลัง เช่นเพลง "ลมรัก" และ "อยากลืมกลับจำ" ในปี พ.ศ. ๒๕๒๔ ขับร้องโดย เดอะฮอตเปปเปอร์ซิงเกอร์ (ผุสดี เอื้อเฟื้อ และรุ่งพิรุณ เมธารมณ์) ได้รับรางวัลแผ่นเสียงทองคำพระราชทาน ประจำปี พ.ศ. ๒๕๒๖ ครูสุรพล โทณะวณิก เคยมีผลงานกำกับภาพยนตร์ ในปี พ.ศ. ๒๕๑๕-๒๕๑๖ เรื่อง ไอ้แกละเพื่อนรัก (๒๕๑๕) นำแสดงโดย สรพงศ์ ชาตรี นัยนา ชีวานันท์ และ อีหนู หรือ 13 สาว 11 บริสุทธิ์ (2516) นำแสดงโดย กรุง ศรีวิไล สุรพล โทณะวณิก ได้รับรางวัลแผ่นเสียงทองคำพระราชทาน จากเพลง "ใครหนอ" "ในโลกแห่งความฝัน" และ "เพชรตัดเพชร" ในปี พ.ศ. ๒๕๐๗ และได้รับการเชิดชูเกียรติเป็นศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (การประพันธ์เพลงไทยสากล) ประจำปี พ.ศ. ๒๕๔๐ และ ในปี พ.ศ. ๒๕๕๓ ครูสุรพล โทณะวณิก ได้รับรางวัลเชิดชูเกียรติยศผู้ประพันธ์เพลงดีเด่นในอดีต จากในโครงการเพชรในเพลง ครั้งที่ 7 จากเพลง ใครหนอ ขับร้องโดย สวลี ผกาพันธ์ ได้รับในวันภาษาไทยแห่งชาติ วันพฤหัสบดีที่ ๒๙ กรกฎาคม พ.ศ.๒๕๕๓ ณ. ศูนย์วัฒนธรรมแห่งประเทศไทย
